Op deze pagina kunt u de Statenvertaling raadplegen in de editie van 1637 en/of 1657. De edities 1637, 1657 en de GBS-editie kunnen naar keuze parallel worden weergegeven. (Bij parallelweergave worden bij een vers eerst de kanttekeningen met verwijsteksten getoond, daarna de verklarende kanttekeningen.)
| Wanneer ende hoe sy het vry-jaer moesten houden, vers 1, etc. Een eernstich bevel van het besorgen der armen in Israël met belofte van Godes segen, 7. Vande vrylatinge der gekochte Hebreische knechten ende maechden, Item, hoemen met hen soude handelen, indien sy begeerden te blijven, 12. Van het heyligen des eerstgeboren vees, 19. |
| |
| 1 a TEn 1 eynde van seven jaren sult ghy eene 2 vrylatinge 3 maken. |
| a Exod. 21.2. Ierem. 34.14. |
| 1 D. in ’t laetste jaer van alle seven jaren: want het sevende jaer was telckens een jaer der vrylatinge. Vergel. Exod. 21.2. Ierem. 34.14. Alsoo worden elders jaren ende dagen geseyt vervult te worden of vervult te zijn, wanneerse eerst aenkomen ofte loopen. Siet Deuter. 14.28. Ios. 3.2. Ier. 25.12. Luc. 2.21. Act. 2.1. |
| 2 Ofte, nalatinge: het Hebr. woort betekent beyds; ende beyds moestmen in’t sevende jaer doen, schulden nalaten, ofte niet inmanen, ende knechten ende maechden vry laten, ende het lant niet bouwen. |
| 3 D. houden. |
| |
| 2 Dit nu is de 4 sake der vrylatinge, dat yeder 5 schultheere, die sijnen naesten sal geleent hebben, vrylate: hy en sal sijnen naesten ofte sijnen broeder niet manen; 6 dewijle men 7 den HEERE eene vrylatinge heeft uytgeroepen. |
| 4 Hebr. het woort: dat is, het recht ofte wijse: vergel. ond. cap. 19.4. |
| 5 Hebr. alle meester, ofte, heere der inmaninge, ofte, van ’t geleende sijner hant: dat is, een yeder, die recht heeft om den schuldenaer te manen, ende sijne hant aen hem, ofte het sijne te slaen. And. een yeder heer sal’t geleende sijner hant vry laten, het welc hy van sijnen naesten vorderen mochte. |
| 6 Ofte, wanneer men den HEERE eene vrijlatinge heeft uytgeroepen. |
| 7 D. den Heere ter eeren, die het alsoo bevolen heeft: And. eene nalatinge, ofte, vrijlatinge des HEEREN, D. die van den HEERE bevolen is. |
| |
| 3 Den vreemden sult ghy manen: maer wat ghy 8 by uwen broeder hebt, sal uwe hant vrylaten: |
| 8 Dat ghy hem geleent ofte geborgt hebt. |
| |
| 4 9 Alleenlick, om datter geen 10 bedelaer onder u sal zijn: 11 want de HEERE sal u 12 overvloedichlick segenen in ’t lant, dat u de HEERE uwe Godt ten erve sal geven, om ’t selve erflick te besitten: |
| 9 And. behalven wanneerder geen arme onder u sal zijn. Dat is, indien de schuldenaer rijck is, ende de macht wel heeft om u te betalen. Verg. de drie volgende verssen. |
| 10 Ofte, nootdurftige. |
| 11 And. wanneer de HEERE u, etc. |
| 12 Hebr. segenende segenen. |
| |
| 5 Indien ghy slechs de stemme des HEEREN uwes Godts 13 vlytichlick sult gehoorsamen: dat ghy waer neemt te doen alle dese geboden, die ick u heden gebiede. |
| 13 Hebr. gehoorsamende gehoorsamen. |
| |
| 6 14 Want de HEERE uwe Godt sal u segenen, gelijck als hy u heeft gesproken: so b sult ghy velen volcken leenen, maer ghy en sult niet ontleenen; ende ghy sult over vele volcken heerschen, maer over u en sullen sy niet heerschen. |
| 14 And. wanneer. |
| b Ond. 28.12. |
| |
| 7 Wanneerder onder u een arme sal zijn, 15 een uyt uwe broederen, in eene uwer poorten, in u lant, dat de HEERE uwe Godt u geven sal; so sult ghy u herte niet verstijven, noch uwe hant toesluyten voor uwen broeder, die arm is: |
| 15 Hebr. uyt, ofte, van een uwer broederen. |
| |
| 8 Maer ghy sult hem uwe hant 16 mildelick opdoen: ende sult hem 17 rijckelick leenen, 18 genoech voor sijn gebreck, dat hem ontbreeckt. |
| 16 Hebr. opdoende opdoen. |
| 17 Hebr. leenende leenen. |
| 18 Hebr. de genoechsaemheyt sijns gebrecks. |
| |
| 9 Wacht u, dat in u herte geen 19 Belials 20 woort en zy, om te seggen; Het sevende jaer, het jaer der vrylatinge, naeckt; dat uwe ooge 21 boos zy tegens uwen broeder, die arm is, ende dat ghy hem niet gevet: ende hy over u roepe tot den HEERE, ende 22 sonde in u zy. |
| 19 Van dit woort siet bov. cap. 13. op vers 13. |
| 20 Ofte, sake, dinck. |
| 21 D. stuer, onvriendelick, dat ghy hem een quaet ende nijdich gelaet toont. Vergel. ond. cap. 28.54. Prov. 22. op vers 9. ende Matth. 20.15. |
| 22 Die van Godt aen u gesocht ende gestraft worde. |
| |
| 10 c Ghy sult hem 23 mildelick geven, ende u herte en sal niet boos zijn 24 , als ghy hem geeft: want om deser sake wille sal u de HEERE uwe Godt segenen in al u werck, 25 ende in alles waer aen ghy uwe hant slaet. |
| c Matth. 5.42. Luc. 6.35. |
| 23 Heb. gevende geven. |
| 24 D. ’tsal u niet verdrieten, ghy sult hem met geen verkeert, onwillich, onlustich gemoet geven, maer blijdelick. Vergel. Rom. 12.8. 2.Cor. 9.7. |
| 25 Hebr. in alle uytstreckinge, ofte, in allen uytslach uwer hant. siet bov. c. 12.7. |
| |
| 11 Want d de arme 26 sal niet ophouden uyt het midden des lants: daerom gebiede ick u, seggende; Ghy sult uwe hant 27 mildelick op doen aen uwen broeder, aen 28 uwen bedruckten, ende aen uwen armen in u lant. |
| d Matth. 26.11. Iohan. 12.8. |
| 26 D. daer sullen altijt arme in den lande, ofte, by u zijn. als Matth. 26.11. Ioh. 12.8. |
| 27 Hebr. opdoende opdoen. |
| 28 D. den genen die onder u woont, ende wiens armoet u bekent is, aen welcken ghy, als uwen broeder, bysonderlick verplicht zijt, als ’t voorgaende ende volgende verklaert. |
| |
| 12 e Wanneer uwe broeder, een 29 Hebreer, ofte eene Hebreerinne, aen u 30 verkocht sal zijn, 31 so sal hy u ses jaren dienen: maer in ’t sevende jaer sult ghy hem vry van u laten gaen. |
| e Exod. 21.2. Ierem 34.14. |
| 29 Siet Gen. c. 10. op vers 21. |
| 30 Siet Exod. 22. op vers 3. |
| 31 And. ende u ses jaren sal gedient hebben. Ten ware dan, dat het Iubeljaer, in een van dien vallende hem vry maeckte. |
| |
| 13 Ende als ghy hem vry van u gaen laet; so sult ghy hem niet ledich laten gaen: |
| 14 Ghy sult hem 32 rijckelick opleggen van uwe kudde, ende van uwen dorschvloer, ende van uwe wijnpersse: waer in u de HEERE uwe Godt gesegent heeft, daer van sult ghy hem geven. |
| 32 Hebr. om den hals doende om den hals doen. Het Hebreeusch woort beteeckent, een hals bant om doen, den hals als met een bant, ofte, keten omringen. Mose wil seggen, dat men hem rijckelick sal versien, ende vereeren, dat hy met vreuchde scheyde. |
| |
| 15 Ende ghy sult gedencken, dat ghy een dienstknecht in Egyptenlant geweest zijt, ende dat u de HEERE uwe Godt verlost heeft: daerom gebiede ick u heden dese sake. |
| 16 Maer ’t sal geschieden, als hy tot u seggen sal; Ick sal niet van u uytgaen: om dat hy u ende u huys lief heeft, 33 dewijle hem wel by u is. |
| 33 D. dewijle hy by u wel vaert. |
| |
| 17 So sult ghy f eenen priem nemen, ende 34 steken in sijn oore, ende inde deure, ende hy sal 35 eeuwichlick uwe dienstknecht zijn: ende aen uwe dienstmaecht sult ghy oock alsoo doen. |
| f Exod. 21.6. |
| 34 Siet hier van Exod. 21.5, 6. |
| 35 Hebr. ende hy sal u een dienstknecht der eeuwicheyt zijn, dat is, den gantschen tijt sijnes levens: alsoo Exod. 21.6. Vergel. Exo. 19.9. 1.Sam. 1.22, etc. Psal. 73. op vers 12. Andere verstaen dit, tot het jubel-jaer toe. |
| |
| 18 Het en sal niet 36 hart zijn in uwe oogen, als ghy hem vry van u gaen laet; want 37 [als] een dobbel-loons dach-looner heeft hy u ses jaren gedient: so sal u de HEERE uwe Godt segenen in alles, dat ghy doen sult. |
| 36 D. het sal u niet hart duncken, ofte toeschijnen. |
| 37 D. hy heeft gedaen als een dobbelde dachlooner, ofte hy is u soo veel weerdich geweest, als een dobbelde dachlooner: want hy de vryheyt niet gehadt heeft van sijnen dienst u te weygeren, op te seggen, ofte slappelick te doen, (gelijck dachlooners wel doen) maer heeft u tot u genoegen ses jaren vol uyt moeten dienen. Uyt Ies. 16.14. nemen sommige af, dat de dachlooners sich niet langer als voor drie jaren mochten besteden. |
| |
| 19 g Al ’t eerstgeborene, dat onder uwe runderen ende onder uwe schapen sal geboren worden, zijnde een manneken, sult ghy den HEERE uwen Godt 38 heyligen: ghy en sult niet arbeyden met den eerstgeborenen uwes osses, nochte de eerstgeborene uwer schapen scheeren. |
| g Exod. 13.2. ende 22.19. ende 34.9. Levitic. 27.26. Num. 3.13. |
| 38 Vergel. Genes. 2. op vers 3. Levit. 8. op vers 10. |
| |
| 20 Voor het aengesichte des HEEREN uwes Godts sult ghyse jaer op jaer eten in de plaetse, die de HEERE sal verkiesen; ghy, ende u 39 huys. |
| 39 Dat is, huysgesin. |
| |
| 21 h Doch als eenich gebreck daer aen sal zijn, ’t zy manck ofte blint, [ofte] eenich quaet gebreck, so en sult ghy het den HEERE uwen Godt niet offeren: |
| h Levit. 22.20. Ond. 17.1. |
| |
| 22 In uwe poorten sult ghy ’t eten: de onreyne ende de reyne te samen, als een 40 rhee, ende als een hert. |
| 40 Siet bov. cap. 12. op vers 15. |
| |
| 23 i Sijn bloet alleen en sult ghy niet eten: 41 ghy sult het op de aerde uytgieten, als water. |
| i Bov. 12. versen 16, 23. |
| 41 Siet bov. cap. 12.23, 24, 25. |
