Op deze pagina kunt u de Statenvertaling raadplegen in de editie van 1637 en/of 1657. De edities 1637, 1657 en de GBS-editie kunnen naar keuze parallel worden weergegeven. (Bij parallelweergave worden bij een vers eerst de kanttekeningen met verwijsteksten getoond, daarna de verklarende kanttekeningen.)
| 1 Paulus komt tot Ephesen, ende vindt aldaer twaelf Discipelen, die in den Doop Ioannis gedoopt waren. 6 welcke hy de handen opleght, ende sy ontfangen de gaven des H. Geests. 8 Leert aldaer over de twee jaren, so in de Synagoge, als in de Schole van Tyrannus. 11 bevestigende sijne Leere met bysondere wonder-wercken, oock door sijne sweet-doecken. 13 Seven sonen Sceve, eens Ioodschen Over-priesters, besweerende by den Name Iesu eenige besetene, worden vande boose geesten overweldight ende verwondt. 18 Vele belijdende hare daden, brengen hare boecken van ydele konsten by een, die verbrandt worden. 21 Paulus neemt voor na Ierusalem te reysen. 23 Demetrius een silver-smit, hem hem geneerende met kleyne silvere tempelkens van Diana te maken, verweckt eenen oproer tegen hem. 30 Paulus wilt uytgaen onder het volck om dat te stillen, maer het wort hem ontraden. 33 Alexander pooght verantwoordinge te doen, maer wort niet gehoort, om dat hy een Iode was. 35 Doch door den Stadts-schrijver word eyntlijck desen oploop gestilt. |
| |
| 1 ENde ’t geschiedde terwijle a Apollos te Corinthen was, dat Paulus 1 de bovenste deelen [des landts] doorreyst hebbende tot Ephesen quam: ende eenige Discipelen [aldaer] vindende, |
| a 1.Cor. 1.12. |
| 1 N. van Galatien ende Phrygien. Siet Actor. 18.23. |
| |
| 2 Seyde hy tot haer, Hebt ghy 2 den heyligen Geest ontfangen 3 als ghy gelooft hebt? Ende sy seyden tot hem, Wy en hebben selfs niet gehoort of daer 4 een heylige Geest is. |
| 2 D. de extra-ordinarise sichtbare gaven des H.Geests, van met allerley talen te spreken, te propheteren, allerley kranckheyt te genesen, etc. Siet vers 6. Ioan. 7. vers 39. Actor. cap. 10. versen 44, 47. |
| 3 N. ende gedoopt zijt geweest. |
| 4 D. of daer sodanige extra-ordinarise gaven van den heyligen Geest gewrocht ende gegeven worden. |
| |
| 3 Ende hy seyde tot haer, 5 Waer in zijt ghy dan gedoopt? Ende sy seyden, 6 In den Doop Ioannis. |
| 5 D. wat leere is u vercondight, ende hebt ghy beleden, als ghy gedoopt zijt geworden. |
| 6 D. wy zijn van Ioannes gedoopt op de belijdenisse van de leere, die Ioannes van Christo geleert, ende daer op sijne discipulen gedoopt heeft. Siet Actor. 18.25. by welcken doop de extra-ordinarise gaven des H. Geests niet gegeven en wierden, overmits Christus doe noch niet en was verheerlickt. Ioan. 7.39. |
| |
| 4 Maer Paulus seyde, Ioannes heeft wel gedoopt b den Doop 7 der bekeeringe, seggende tot het volck, dat sy gelooven souden in den genen die na hem quam, dat is, in Christum Iesum: |
| b Matth. 3.11. Marc. 1.4. Luc. 3.16. Ioan. 1.26. Actor. 1.5. ende 11.16. |
| 7 D. by de welcke hy bekeeringe predickte, ende die de gedoopte tot bekeeringe verplichtte. Waer mede als oock met het volgende hy aenwijst dat de doop Ioannis in sich selven, aengaende het wesen de selve is met den Doop der Apostelen: als hebbende eenerley teecken, ende eenerley beteeckende saecke, ende tot eenerley eynde bedient. Doch het onderscheyt is, dat Ioannes met sijne leere ende Doop aenwees Christum die na hem quam ende alles noch soude volbrengen: ende d’Apostelen, dat Christus gekomen zijnde, volkomelick alles heeft uytgerecht noodich tot onse verlossinge. |
| |
| 5 8 Ende die 9 [hem] hoorden, wierden gedoopt 10 in den name des Heeren Iesu. |
| 8 Ofte, ende als sy het hoorden: N. de discipelen Ioannis. |
| 9 N. Ioannem den Dooper. want dit zijn de woorden Pauli verhalende hoe Ioannes sijne discipelen doopte. het welcke blijckt uyt den Grieckschen text, in welcken de twee woordekens men, dat is, wel: ende de, dat is, maer, ofte ende, (waer van het eene voor gaet in’t 4 vers ende het ander volght in’t 5 vers) aenwijsen, dat de dingen die in dese twee versen geseght worden te samen moeten gevoeght worden, ende datter van een persoon ende saecke gesproken wordt. So dat hier uyt niet en kan bewesen worden, dat dese Discipelen van Paulo souden herdoopt zijn. |
| 10 Siet Actor. 8.16. ende 10.48. |
| |
| 6 c Ende als Paulus haer 11 de handen opgeleght hadde, quam 12 de heylige Geest op haer: ende sy spraken met 13 [vremde] talen, ende 14 propheteerden. |
| c Actor. 8.17. ende 11.15. |
| 11 Siet Actor. 8.17. |
| 12 D. de extra-ordinarise gaven des heyligen Geests, die terstont daer aen worden uytgedruckt. |
| 13 Gr. tongen. |
| 14 Dat is, vercondighden toekomende dingen, ofte spraken van Godtlicke saecken, ende leyden de schriften der Propheten uyt. Siet 1.Cor. 14.3. |
| |
| 7 Ende alle dese waren ontrent twaelf mannen. |
| 8 Ende hy ginck in de Synagoge, ende sprack vrymoedelijck, dry maenden lanck [met haer] handelende, ende [haer] aenradende de saecken 15 van het Coninckrijcke Godts. |
| 15 Dat is, die de eeuwige saligheyt aengaen. |
| |
| 9 d Maer als sommige verhardt wierden, ende 16 ongehoorsaem waren, quaet sprekende van den 17 wegh [des Heeren] voor de menichte, weeck hy van haer, ende scheydde de Discipelen af, dagelijcks handelende in de schole van sekeren 18 Tyrannus. |
| d 2.Tim. 1.15. |
| 16 Ofte, ongeseggelick. |
| 17 D. leere. Siet Actor. 18. 25. |
| 18 Dit woordt beteeckende eertijts by de Griecken yemant die eenige heerschappie hadde: ende overmidts de selve misbruyckt wierdt, is daer door naemaels genaemt een, die ofte de heerschappie onwettelick aenneemt, ofte de selve met ongerechtigheyt ende wreedtheyt misbruyckt. Doch hier schijnt het een eygen naem te zijn van een man, die dese Schole hadde laten bouwen. |
| |
| 10 Ende dit geschiedde twee jaren lanck, alsoo dat 19 alle die in 20 Asia woonden het woort 21 des Heeren Iesu hoorden, beyde Ioden ende Griecken. |
| 19 D. seer vele, meest alle. |
| 20 Naeml. kleyn Asien. |
| 21 D. van den Heere Iesu. |
| |
| 11 e Ende Godt dede ongewoonlijcke 22 krachten door 23 de handen Pauli: |
| e Marc. 16.20. Actor. 14.3. |
| 22 Dat is, wonder-wercken. |
| 23 D. door deu dienst, Actor. 5.12. |
| |
| 12 Alsoo dat oock van sijn lijf op de krancke gedragen wierden de sweetdoecken ofte gordeldoecken, ende dat de sieckten van haer weecken, ende de boose geesten van haer uytvoeren. |
| 13 Ende sommige van de 24 omswevende Ioden, zijnde 25 [Duyvel-]besweerders, hebben haer onderwonden den name des Heeren Iesu te noemen, over de gene die boose geesten hadden: seggende, Wy besweeren u by Iesum, 26 dien Paulus predickt. |
| 24 Gr. ommegaende, D. ommeloopende door het landt om daer mede gewin te doen. |
| 25 D. die met besweeringe by den name Godts de onreyne geesten uytdreven: het welck de onreyne geesten haer lieten doen, om de menschen in wan-geloove te houden. |
| 26 Dewijle sy sagen dat Paulus in den name Iesu so krachtelick de Duyvelen uytwierp, hebben sy het selve willen nae-volgen, om te meer eere ofte gewin te hebben. |
| |
| 14 [Dese] nu waren sekere seven sonen van Sceva een Ioodsche 27 Over-priester, die dit deden. |
| 27 Siet van dese Over-Priesters, Matth. 2.4. |
| |
| 15 Maer de boose geest antwoordende seyde, 28 Iesum kenne ick, ende Paulum weet ick: maer ghylieden 29 wie zijt ghy? |
| 28 N. dat hy macht heeft om my uyt te werpen. |
| 29 D. wat macht hebt ghy om my te gebieden? |
| |
| 16 Ende de mensche in welcken de boose geest was, sprongh op haer, ende haer 30 meester geworden zijnde kreegh de overhandt tegen haer, alsoo dat sy naeckt ende gewondet uyt dat huys ontvloden. |
| 30 Gr. haer overheerscht hebbende. |
| |
| 17 Ende dit wiert allen bekent, beyde Ioden ende Griecken, die te Ephesen woonden: ende daer viel een vreese over haer alle, ende de naem des Heeren Iesu wierdt groot gemaeckt. |
| 18 f Ende vele der gene die geloofden quamen, belijdende ende 31 verkondigende hare 32 daden. |
| f Matth. 3.6. |
| 31 Ofte, bootschappende, dat is, openbarende, verhalende. |
| 32 D. is, misdaden, ende grove sonden, N. de selve opentlick verfoeyende, ende daer tegen van Paulo raedt ende troost versoeckende. |
| |
| 19 Vele oock der gene die 33 ydele [consten] gepleeght hadden, brachten de boecken by een, ende verbrandden’se in aller teghenwoordicheydt: ende berekenden de weerde der selve, ende bevonden 34 vijftich duysent 35 silvere [penningen]. |
| 33 Of, curieuse konsten: soo worden met eenen soeteren name genoemt de duyvelsche ende swarte konsten van tooverie ende waerseggen: waer toe de Ephesiers van oudts zeer genegen waren. |
| 34 Gr. vijfmael tien duysent silvers. |
| 35 Ofte, drachmen silvers, elck drachme silvers gerekent zijnde voor ses stuyvers Matth. 18.28. soo maeckt dese somma vijftien duysent guldens. |
| |
| 20 g Alsoo 36 wies het woort des Heeren 37 met macht, ende nam de overhandt. |
| g Esai. 55.11. |
| 36 Siet Actor. 12.24. |
| 37 D. geweldelick zeer. |
| |
| 21 h Ende als dese dingen 38 volbracht waren, 39 nam Paulus voor 40 inden geest, Macedonien ende Achajen 41 doorgegaen hebbende, na Ierusalem te reysen: seggende, Na dat ick aldaer sal geweest zijn, 42 moet ick oock Roomen sien. |
| h Rom. 15.25. Galat. 2.1. |
| 38 Gr. vervult. |
| 39 Gr. stelde Paulus in den geest. |
| 40 D. in sijn gemoet. Ofte, door den Geest. Namel. den Heyligen Geest, die hem ingaf hoe hy sijne reysen soude aenstellen. |
| 41 Namel. om de Gemeynten in die landen met eenen te besoecken |
| 42 Dit schijnt hem oock bysonderlick van Godt geopenbaert te zijn. By wat gelegentheydt ende hoe hy daer nae tot Roomen is gekomen, wordt beschreven Actor. 25.12. ende 26.32. ende in de twee volgende capitt. |
| |
| 22 Ende als hy na Macedonien 43 gesonden hadde twee van de gene 44 die hem dienden, [namelijck] Timotheum ende Erastum, bleef hy selve eenen tijdt [lanck] in Asien. |
| 43 Namel. om den wegh voor hem te bereyden, ende de aelmoessen voor de arme te Ierusalem te vergaderen. 1.Cor. 4.17. |
| 44 N. in den dienst des woorts: alsoo hy alleen alles niet en konde uyt rechten. |
| |
| 23 i Maer op dien selven tijdt ontstont daer geen cleyne beroerte, van wegen 45 den wegh [des Heeren]. |
| i 2. Cor. 1.8. |
| 45 D. de Christelicke Religie. Siet Actor. 18.25. |
| |
| 24 Want een met name Demetrius, 46 een silver-smit, die 47 [cleyne] silvere tempelen van Diana maeckte, k bracht dien van die konste geen kleyn gewin toe. |
| 46 Gr. silver-slager, silver-munter. |
| 47 D. kleyne afbeeldingen des grooten Tempels van Diana van silver maeckten, ofte in silvere penningen uytdruckten, daer een kleyn beeldeken van Dianain stont, welcke de Heydenen tot Ephesen komende om Diana te dienen, kochten ende met haer namen, om te huys aen de selve Godts-dienstige eere te betoonen: gelijck men siet dat noch hedendaeghs tot Loretto, ende elders geschiet. |
| k Actor. 16.16. |
| |
| 25 Welcke hy 48 t’samen vergadert hebbende, met 49 de handt-werckers van diergelijcke dingen, seyde hy, Mannen, ghy weet dat wy uyt dit gewin 50 onse welvaert hebben: |
| 48 Gr. over hoop by een gebracht hebbende. |
| 49 N. die voor haer wrochten om soodanige Tempelkens te maken. |
| 50 D. waerby wy moeten leven ende ons onderhouden. |
| |
| 26 Ende ghy siet ende hoort, dat dese Paulus veel volck niet alleen van Ephesen, maer oock by nae van geheel Asien over-redet ende afgekeert heeft, seggende dat het geen Goden en zijn, die met handen l gemaeckt worden. |
| l Psal. 115.4. Ierem 10.3. |
| |
| 27 Ende wy en zijn niet alleen in gevaer, dat 51 dit deel 52 in verachtinge kome, maer dat oock de tempel van de groote Goddinne Diana 53 als niet geacht sal worden, ende dat oock hare 54 majesteyt sal 55 t’ondergaen, aen welcke gantsch Asien, ende de [geheele] werelt Godts-dienst bewijst. |
| 51 D. dit ons ambacht, daer wy by leven moeten. |
| 52 Gr. in weder-sprekinge, ofte, verwerpinge sal komen: soo dat wy niet veel te doen en sullen krijgen. |
| 53 Gr. tot, ofte, voor niet. |
| 54 Ofte, grootachtigheydt. |
| 55 Gr. sal wech genomen worden. |
| |
| 28 Als sy nu [dit] hoorden wierden sy vol van toornicheyt, ende riepen, seggende, 56 Groot is de Diana der Epheseren. |
| 56 D. moet ende behoort in grooter eere gehouden te worden. |
| |
| 29 Ende de geheele stadt wierd vol verwerringe: ende sy liepen met een gedruysch eendrachtelijck nae 57 de Schouw-plaetse, met haer treckende m Gajum ende Aristarchum Macedoniers, Pauli mede-gesellen op de reyse. |
| 57 Dit waren groote gebouwen in sommige voornaemste steden der Heydenen, met trappen boven malkandren getimmert, waer in’t volck te samen quam, om de Schouw-spelen, ter eeren van hare afgoden ofte andersins aengestelt, te aenschouwen. |
| m Actor. 20.4. ende 27. Coloss. 4.10. |
| |
| 30 Ende als Paulus tot het volck wilde in gaen, 58 en lieten’t hem de Discipelen niet toe. |
| 58 N. op dat hy hem niet en soude stellen in perijkel om van dit rasende volck gedoodt te worden. |
| |
| 31 Ende sommige oock 59 der Overste van Asien, die hem vrienden waren, sonden tot hem, ende baden dat hy hem selven op de Schouw-plaetse niet en soude begeven. |
| 59 Gr. Asiarchen, welcke waren niet die de regeringe van Asien hadden, maer sekere Priesters, die de Schouw-spelen ter eeren harer afgoden aengestelt besorghden: waer onder oock eenige schijnen van de Christelicke Religie niet vremt geweest te zijn. |
| |
| 32 Sy riepen dan [d’eene dit], de andere wat anders. Want 60 de vergaderinge was verwerret, ende ’tmeerdere [deel] en wisten niet, om wat oorsaecke sy te samen gekomen waren. |
| 60 Gr. Ecclesia, het welck eygentlick beteeckent eene vergaderinge met publijcke ordre t’samen geroepen. Doch hier was dese vergaderinge van selfs met verwerringe by een geloopen, vers 29. |
| |
| 33 Ende sy deden 61 Alexandrum uyt de schare 62 voortkomen, alsoo hem de Ioden 63 voortstieten. Ende Alexander 64 gewenckt hebbende met de handt, wilde by het volck 65 verantwoordinge doen. |
| 61 Dese meynen sommige den selven Alexander geweest te zijn, daer van men leest 1.Timot. 1.20. ende 2.Tim. 4.14. een heftig ende hartneckigh vyant Pauli ende der waerheyt, doch dat en gaet niet vast. Siet d’aenteeeck. op 1.Tim. 1.20. |
| 62 N. om hem te hooren spreken. |
| 63 N. alsoo hy oock een Iode was, om yet te spreken tot beschuldinge der Christenen. |
| 64 Siet Actor. 12.17. ende 13.16. ende 21.40. |
| 65 N. van dit onordentlick by een loopen, met beschuldinge der Christenen. |
| |
| 34 Maer als sy verstonden dat hy een Iode was, werdt daer een stemme 66 van allen, roepende ontrent twee uyren lanck, Groot is de Diana der Epheseren. |
| 66 N. Heydenen die daer waren. |
| |
| 35 Ende als 67 de [Stads-]schrijver de schare gestilt hadde, seyde hy, Ghy mannen van Ephesen, wat mensche is’er doch die niet en weet, dat de stadt der Epheseren zy 68 de Kerck-bewaerster van de groote Godinne Diana, ende van [het beeldt] 69 dat uyt den hemel gevallen is? |
| 67 N. die wy gemeenlick noemen den Stadts Secretaris. |
| 68 D. die den tempel van Diana onderhouwt, bewaert, ende verciert. |
| 69 Gr. dat van Iupiter gevallen is. Dit beeldt van Diana was zeer oudt, eertijts gemaeckt uyt hout van een konstenaer Canetia, ’t welck hoe wel de tempel sevenmael is vernieuwt geweest, altijdt ’t selve is gebleven. Siet Plin. lib. 16. cap. 40. waerom men ’t volck wijs maeckte dat het uyt den hemel afgekomen was. |
| |
| 36 Dewijle dan dese dingen onwedersprekelijck zijn, so is ’t behoorlijck, dat ghy stille zijt, ende niet 70 onbedachts en doet. |
| 70 Ofte, uyt haesticheyt te zeer voort-varende, sonder u wel te bedencken. |
| |
| 37 Want ghy hebt dese mannen [hier] gebracht, die noch kerck-roovers en zijn, noch uwe Godinne en lasteren. |
| 38 Indien dan nu Demetrius, ende die met hem 71 van de konste zijn, tegen yemandt 72 eenighe saecke hebben, 73 de recht-dagen worden gehouden, ende daer zijn 74 Stadt-houders, laet’se malkanderen verklagen. |
| 71 Gr. Konstenaers, N. om sulcke silvere tempelkens te maken. |
| 72 Gr. eenigh woordt hebben. |
| 73 Ofte, de rechthouders vergaderen, van welcke, ofte voor welcke sy konden recht versoecken. |
| 74 Gr. Anthypatoi, dat is, die in plaetse van de Burgemeesters van Roomen regeren. Siet Actor. 13.7. |
| |
| 39 Ende indien ghy yet van andere dingen versoeckt, dat sal in een 75 wettelijcke vergaderinge geslicht worden. |
| 75 D. die uyt last ende by ordre van de Magistraet by een geroepen wort. |
| |
| 40 Want wy staen in gevaer dat wy van oproer sullen 76 verklaeght worden, 77 om [den dagh] van huyden, also daer geen oorsaecke en is, waer door wy reden sullen konnen geven van desen oploop. Ende dit geseght hebbende, liet hy de vergaderinge gaen. |
| 76 N. by de Stadt-houders. |
| 77 D. om het gene van ulieden desen dagh gedaen is, met dit oproerigh t’ samenloopen. |
